شيوع مصرف قليان و عوارض آن
طبق نتايج مطالعات انجام شده درخصوص وضعيت استعمال دخانيات در بين نوجوانان 13 تا 15 ساله طي سا لهای 1386 - 1382 ، شيوع مصرف قليان در بين پسران از 16 به 32 و در دختران از 9/ 8 به 19 درصد افزايش پيدا نموده است. به عبارت ديگر مصرف كلي قليان طي سا لهای مذكور از 1/ 12 به 1/ 26 درصد رسيده است كه افزايش مصرف سيگار را هم از 2 درصد به 3 درصد به همراه داشته است. بر اساس تحقيق مذكور تجربه اولين مصرف سيگار در سن 10 سالگي متأسفانه طي سا لهای فوق الذکر از 6/ 17 به 1/ 36 درصد افزايش پيدا كرده كه عمدتاً در گروه سني پسران و از 1/ 15 به 7/ 40 درصد بوده است. در تحليل اين افزايش قابل توجه می توان به ارتباط افزايش مصرف قليان با پايين رفتن سن شروع مصرف سيگار اشاره داشت كه در صورت عدم برخورد به موقع و مناسب اين روند همواره ادامه پيدا خواهد كرد و خطر پایین تر رفتن سن شروع مصرف سيگار و قليان در نوجوانان تهديدي جدي براي سلامت نسل آينده خواهد بود. عليرغم تمهيدات قانوني به كار گرفته شده، مطابق مطالعات انجام شده، در حال حاضر حدود نيمي از افراد غير مصرف كننده مواد دخاني در اماكن عمومي در معرض تماس با دود دخانيات ديگران قرار دارند.
میزان شیوع مصرف روزانه قلیان در گروه سنی بالای 15 سال از سال 88 تا 95 نیز 50 درصد افزایش یافته است.
نیکوتین دروازه اعتیاد( gaiting theory ) و رابطه مصرف قلیان و سوء مصرف ماریجوانا (گل)
بر اساس مستندات کاملاً علمی و بر پایه سلولی- مولکولی، نیکوتین دروازه ورود به اعتیاد بوده و اغلب مصرف کنند ه های مواد مخدر و محرک سابقه ابتدایی مصرف سیگار و قلیان را در تاریخچه خود دارند. این موضوع به ویژه درباره ارتباط مصرف قلیان و افزایش مصرف ماریجوانا (که اخیراً در کشور ما تحت عنوان گل مصرف می شود) از اهمیت ملموس تری برخوردار بوده و به نظر می رسد. با توجه به مطالعات دیگر کشورها (در یک مطالعه در هلند نشان داد که نگرش و پس از آن خود کارآمدی و تائید اجتماعی قلیان قوی ترین رابطه را با قصد مصرف ماریجوانا داشته است) نیاز به برنامه ریزی برای یک مطالعه گسترده برای ارتباط اپیدمی نوظهور مصرف گل در ایران و شیوع عقبه مصرف قلیان در میان جوانان و نوجوانان وجود دارد.
نیکوتین یک انتقال دهنده عصبی با خصوصیت مخدر و محرک همزمان می باشدکه قادر به تحریک و تهییج شش مسیر اصلی تخدیر و تحریک عصبی در سیستم عصبی مرکزی، می باشد. علاوه بر این نیکوتین حالتی را در پایانه های عصبی مغز ایجاد می کند که لذت، پایایی و اعتیاد به دیگر مواد تشدید می شود؛ به عبارت دیگر مصرف کننده های دخانیات از جمله قلیان، به شدت آماده برای ورود به سوء مصرف دیگر مواد می باشند (در یک مطالعه سطح نیکوتین خون افراد پس از یک وعده قلیان 250 درصد و سطح کوتینین تا 120 درصد در عرض 45 دقیقه بالا رفت) از طرف دیگر وابستگی به قلیان تنها منحصر به اعتیاد به نیکوتین نمی باشد.
وابستگی منحصر به فرد اعتیاد به قلیان در فرد مصرف کننده به وسیله عواملی (set-seting)مانند تأثیر مواد آروماتیک تنباکوی معسل، روش اجتماعی مصرف، عدم قبح مصرف، باورهای نادرست، تسهیل گری و نوآوری ابزار و نیز برند و گروه سازی، به شدت ماهیتی پیچیده به خود گرفته که رهایی از آن عملاً سخت می باشد. بر اساس پژوهش هایی میدانی: فضای بزه و دیالوگ ناپاک در اجتماعات مصرف قلیان از فضاهای دیگر دارای شرایط یکسان )سن، جنس، اجتماعی( بیشتر می باشد. دود ناشی از قلیان دارای حجم و فشار بالاتری برای آسیب رسانی به بدن، به ویژه ریتین می باشد و همچنین طولانی بودن مصرف )حدود یک ساعت( و میزان نیکوتین وارده به بدن سبب شده تا اعتیاد پیچیده تری از نیکوتین را در مصرف کننده های قلیان شاهد باشیم و این موضوع وقتی اهمیت بالاتری دارد که بدانیم بیش از 90 % مصرف کننده های قلیان به دلیل فاصله مصرف و عدم قبح این ابزار مصرف دخانیات اعتیاد خود را به نیکوتین کتمان کرده ولی قادر به قطع مصرف نیستند.
وجود مواد روان گردان در تنباکوهای مورد استفاده در قلیان: استفاده از گراس و حشیش در تهیه قلیان
برخی از سودجویان و عرضه کنندگان قلیان برای جذب مشتری و سود بیشتر، اقدام به افزودن مواد مخدر و روا نگردان به توتون مصرفی و الکل در آب محتوی ابزار قلیان می نمایند. در تحقیقات و بازرسی های انجام شده توسط دانشگا ههای علوم پزشکی و اداره اماکن نیروی انتظامی در زمستان 1394 مقادیر زیادی از انواع مواد روان گردان )گراس و حشیش( که در این مراکز نگهداری، فرآوری و به همراه قلیان عرضه می شد، کشف، ضبط، توقیف و متخلفین بازداشت و به مراجع قضایی تحویل گردیدند. این در حالی است که برخی مخالفان برخورد با عرضه قلیان، این وسیله را مانعی برای رجوع جوانان به مواد مخدر می دانند.
تبعات ناگوار، حاد و چندگانه بهداشتی مصرف و مواجهه با دود قلیان
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت با هر وعده مصرف قلیان، دودی معادل (مصرف 5 تا 10 پاکت سیگار ) 100 تا 200 نخ وارد ریه فرد می شود.